Η αντίδραση στο στρες είναι ένα από τα βασικότερα θέματα που μελετώνται στον ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα της ψυχολογίας της υγείας. Στόχος είναι να μπορέσουμε να βρούμε τρόπους ώστε να διαχειριστούμε το στρες, για μια πιο υγιή και παραγωγική ζωή.
Οξεία Αντίδραση στο Στρες ή Αντίδραση Μάχης ή Φυγής: Ο όρος «μάχη ή φυγή» αντιπροσωπεύει τις επιλογές που είχαν οι πρόγονοί μας όταν βρίσκονταν αντιμέτωποι με κινδύνους στο περιβάλλον τους: είτε μάχονταν είτε τρέπονταν σε φυγή Μπορεί στη σύγχρονη εποχή να έχουμε διασφαλίσει ότι δεν θα μας κατασπαράξουν τα άγρια ζώα έξω από τη σπηλιά μας, όμως, η αρχέγονη αντίδραση μάχης ή φυγής έχει διατηρηθεί ως μηχανισμός προστασίας στον οργανισμό μας σε περίπτωση που νιώσουμε απειλή. Η Κέντρα Τσέρι μας εξηγεί τι είναι και γιατί είναι σημαντική για να μπορούμε να ελέγχουμε το στρες. Η αντίδραση μάχης ή φυγής, γνωστή και ως οξεία αντίδραση στο στρες, αναφέρεται στη σωματική αντίδραση που σημειώνεται όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια ψυχολογική ή σωματική απειλή. Αυτή η αντίδραση προκαλείται από την έκλυση ορμονών που προετοιμάζουν το σώμα μας είτε για να μείνει και να αντιμετωπίσει την απειλή είτε για να τραπεί σε φυγή.
Τα τρία στάδια της αντίδρασης μάχης ή φυγής είναι:
- Το στάδιο συναγερμού: Σε αυτό το στάδιο ενεργοποιείται το κεντρικό νευρικό σύστημα ετοιμάζοντας το σώμα μας για μάχη ή φυγή.
- Το στάδιο αντίστασης: Το σώμα επιχειρεί να ισορροπήσει και να ανακάμψει από την αρχική αντίδραση μάχης ή φυγής.
- Το στάδιο εξουθένωσης: Εάν τα πρώτα δύο στάδια συμβαίνουν επανειλημμένα, όπως στην περίπτωση του χρόνιου στρες, ο οργανισμός μας μπορεί να εξαντληθεί και να αρχίσει να καταρρέει.
Η εξέλιξη του όρου
Ο όρος «μάχη ή φυγή» αντιπροσωπεύει τις επιλογές που είχαν οι πρόγονοί μας όταν βρίσκονταν αντιμέτωποι με κινδύνους στο περιβάλλον τους: είτε μάχονταν είτε τρέπονταν σε φυγή. Σε κάθε περίπτωση, η βιολογική και ψυχολογική αντίδραση στο στρες προετοιμάζει το σώμα μας για να αντιδράσει έναντι μιας απειλής. Τη δεκαετία του 1920, ο Αμερικανός φυσιολόγος Γουόλτερ Κάνον ήταν ο πρώτος που περιέγραψε την αντίδραση αυτή. Ο Κάνον συνειδητοποίησε πως μια σειρά ταχύτατων σωματικών αντιδράσεων ενεργοποιεί το σώμα προκειμένου να αντιμετωπίσει τις επικίνδυνες καταστάσεις. Σήμερα, η αντίδραση μάχης ή φυγής αναγνωρίζεται ως κομμάτι του πρώτου σταδίου του συνδρόμου γενικής προσαρμογής (General Adaptation Syndrome – Σύνδρομο Γενικής Προσαρμογής) μια θεωρία του Χανς Σέλι που περιγράφει την αντίδραση στο στρες.
Τι συμβαίνει κατά τη διάρκεια της αντίδρασης μάχης ή φυγής;
Μια ξαφνική έκλυση ορμονών ενεργοποιεί το νευρικό σύστημα ως αντίδραση στο οξύ στρες. Οι ορμόνες ωθούν το συμπαθητικό νευρικό σύστημα να διεγείρει την υπόφυση και τα επινεφρίδια, κάτι που προκαλεί την έκλυση κατεχολαμινών, συμπεριλαμβανομένων της αδρεναλίνης, της νοραδρεναλίνης και της κορτιζόλης. Αυτές οι αλυσιδωτές αντιδράσεις έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση του καρδιακού ρυθμού, της πίεσης, και την εμφάνιση ταχύπνοιας. Το σώμα μας μπορεί να παραμείνει σε κατάσταση μάχης ή φυγής για 20 έως 60 λεπτά αφότου παύσει να υφίσταται η απειλή, καθώς αυτός είναι ο χρόνος που χρειάζεται το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα για να επιστρέψει στα προ διέγερσής του επίπεδα. Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα προωθεί την αντίδραση μάχης ή φυγής, ενώ το παρασυμπαθητικό βοηθάει το σώμα να ηρεμήσει.
Σωματικά συμπτώματα της αντίδρασης μάχης ή φυγής
Τα σωματικά συμπτώματα που συνοδεύουν την αντίδραση μάχης ή φυγής περιλαμβάνουν:
- Διεσταλμένες κόρες: Σε περίπτωση που νιώσει ότι απειλείται, το σώμα προετοιμάζεται ώστε να έχει καλύτερη αντίληψη του περιβάλλοντος. Οι διεσταλμένες κόρες επιτρέπουν να εισέλθει περισσότερο φως στα μάτια, με αποτέλεσμα να βλέπουμε καλύτερα τον περιβάλλοντα χώρο.
- Χλωμό ή αναψοκοκκινισμένο δέρμα: Κατά τη διάρκεια της αντίδρασης μάχης ή φυγής, μειώνεται η ροή του αίματος στις ανώτερες στιβάδες του δέρματος και αυξάνεται σε μυς, εγκέφαλο, πόδια και χέρια. Το χλωμό πρόσωπο είναι συχνό φαινόμενο, όπως και η εναλλαγή μεταξύ χλωμού και αναψοκοκκινισμένου προσώπου. Επίσης, αυξάνεται η ικανότητα πήξης του αίματος ώστε να προληφθεί η υπερβολική απώλεια αίματος σε περίπτωση τραυματισμού.
- Αυξημένος καρδιακός ρυθμός και ταχύπνοια: Οι παλμοί και ο ρυθμός της αναπνοής αυξάνονται προκειμένου να προσφέρουν στο σώμα την ενέργεια και το οξυγόνο που χρειάζεται για μια ταχεία αντίδραση έναντι του κινδύνου.
- Τρέμουλο: Οι μυς συσπώνται και ετοιμάζονται για δράση, κάτι που μπορεί να προκαλέσει τρέμουλο.
Πιθανόν να μπορείτε να ανακαλέσετε κάποια περίπτωση όπου βιώσατε την αντίδραση μάχης ή φυγής. Όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με κάτι τρομακτικό νιώθουμε να αυξάνονται οι παλμοί μας, να αναπνέουμε πιο γρήγορα, και το σώμα μας να διεγείρεται, καθώς ετοιμάζεται για δράση.
Πλεονεκτήματα
Η αντίδραση μάχης ή φυγής παίζει σημαντικό ρόλο στο πώς αντιμετωπίζουμε το στρες και τον κίνδυνο στο περιβάλλον μας. Όταν εκλαμβάνουμε κάτι ως απειλή, η αντίδραση αυτή προετοιμάζει το σώμα μας είτε για να παλέψει είτε για να τραπεί σε φυγή. Το στρες που προκαλείται από την κατάσταση αυτή μπορεί στην πραγματικότητα να βοηθάει, αυξάνοντας τις πιθανότητες να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά την απειλή. Αυτού του είδους το στρες μπορεί να μας βοηθήσει να λειτουργήσουμε σε συνθήκες όπου πιεζόμαστε για να επιτύχουμε καλή απόδοση, όπως στην εργασία ή στο σχολείο. Σύμφωνα με κάποιους ειδικούς, η αντίδραση αυτή ίσως ωφελεί και στην περίπτωση που η τάση μας να παλέψουμε ενάντια σε κάποιους σε μια προσπάθεια να τους βλάψουμε μεταμορφώνεται σε παρόρμηση να παλέψουμε για να τους προστατέψουμε. Αυτό μπορεί να είναι ωφέλιμο όταν η αντίδραση μάχης ή φυγής προκαλείται από αρνητικά συναισθήματα, όπως ο θυμός και ο φόβος. Και σε περιπτώσεις που απειλείται η ζωή μας, η αντίδραση μάχης ή φυγής παίζει σημαντικό ρόλο στην επιβίωσή μας. Προετοιμάζοντάς μας για μάχη ή φυγή, η αντίδραση αυτή αυξάνει τις πιθανότητες να γλιτώσουμε από τον κίνδυνο.
Μειονεκτήματα
Η αντίδραση αυτή είναι ακούσια, δεν σημαίνει, όμως, πως είναι πάντα σωστή. Κάποιες φορές αντιδρούμε κατ’ αυτόν τον τρόπο και όταν δεν υφίσταται πραγματική απειλή. Αυτό συμβαίνει επειδή μπορεί να ενεργοποιηθεί σε περίπτωση φανταστικών απειλών. Οι φοβίες είναι ένα καλό παράδειγμα του πώς μπορεί να σημάνει «λάθος συναγερμός». Το να είμαστε διαρκώς σε κατάσταση μάχης ή φυγής, όπως όταν αντιμετωπίζουμε επανειλημμένα στρεσογόνους παράγοντες, μπορεί να είναι επιζήμιο για την υγεία μας. Το χρόνιο στρες αυξάνει τον κίνδυνο για:
- χρόνια κόπωση,
- κατάθλιψη,
- γαστρεντερολογικά προβλήματα,
- πονοκεφάλους και ημικρανίες,
- έμφραγμα και εγκεφαλικό,
- υψηλή πίεση και υψηλά επίπεδα χοληστερίνης,
- μεταβολικές διαταραχές, όπως διαβήτη και παχυσαρκία,
- κακή λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος,
- αναπαραγωγική και σεξουαλική δυσλειτουργία,
- επιδείνωση αναπνευστικών προβλημάτων, όπως εκείνα που έχουν σχέση με το άσθμα.
Είναι το άγχος αντίδραση μάχης ή φυγής;
Σύμφωνα με έρευνες, η τάση του σώματος για μάχη ή φυγή μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο για ανάπτυξη αγχώδους διαταραχής, καθιστώντας κάποιον πιο ευάλωτο σε αυτού του είδους τις ψυχικές ασθένειες.
Παραδείγματα της αντίδρασης μάχης ή φυγής
Η αντίδραση αυτή μπορεί να συμβεί σε περίπτωση που κάτι απειλεί τη σωματική μας ακεραιότητα, όπως αν συναντήσουμε έναν άγριο σκύλο κατά τη διάρκεια του πρωινού τρεξίματος. Επίσης, μπορεί να είναι το αποτέλεσμα μιας ψυχολογικής απειλής, όπως η προετοιμασία για μια σημαντική παρουσίαση στο σχολείο ή στη δουλειά. Άλλο παράδειγμα είναι όταν κάποιος που φοβάται τα ύψη πρέπει να ανέβει στον τελευταίο όροφο ενός ουρανοξύστη για μια συνάντηση. Το σώμα του ίσως μπει σε κατάσταση συναγερμού, οι παλμοί του και ο ρυθμός της αναπνοής του μπορεί να αυξηθούν. Εάν η αντίδραση είναι έντονη, μπορεί να οδηγήσει σε κρίση πανικού .
Πώς κατευνάζουμε την αντίδραση μάχης ή φυγής
Ένας τρόπος είναι η κατανόηση της αντίδρασής αυτής. Όταν αρχίζετε να νιώθετε υπερένταση, βρείτε τρόπους να ηρεμήσετε και να χαλαρώσετε το σώμα σας.
Ακολουθούν κάποιοι τρόποι για να κατευνάσετε την αντίδραση μάχης ή φυγής:
- Αναπτύξτε ένα υγιές υποστηρικτικό δίκτυο
- Κάντε ασκήσεις χαλάρωσης
- Να ασκήστε συχνά
- Κάντε τον ύπνο προτεραιότητά σας
- Κάντε ασκήσεις διαφραγματικής αναπνοής
Ψυχολογία και αντίδραση μάχης ή φυγής
Η αντίδραση στο στρες είναι ένα από τα βασικότερα θέματα που μελετώνται στον ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα της ψυχολογίας της υγείας. Στόχος είναι να μπορέσουμε να βρούμε τρόπους ώστε να διαχειριστούμε το στρες, για μια πιο υγιή και παραγωγική ζωή.
Διαβάστε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις για την υγεία από την Ελλάδα και τον ΚόσμοΑκολουθήστε το healthweb.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
