Ανταγωνισμός: Πολλές από τις οικονομικές, ακόμη και τις κοινωνικές μας αλληλεπιδράσεις είναι ανταγωνιστικές. Χρησιμοποιούμε τις αγορές για να βρούμε δουλειά, αλλά και ραντεβού. Τι σημαίνει αυτό για την ηθική μας; Ο καπιταλισμός μας δίνει το αμερικανικό όνειρο ή την Αμερικανική ψυχοσύνθεση American Psycho; Η εμπειρία του ανταγωνισμού μάς κρατάει τίμιους ή μάς οδηγεί στην απάτη; Αυτά τα βαθιά ερωτήματα απασχολούσαν το μυαλό ορισμένων από τους μεγάλους κλασικούς οικονομολόγους, οι οποίοι έβλεπαν τον καπιταλισμό να βρίθει τόσο καλών όσο και κακών ηθικών επιρροών.
Ο Άνταμ Σμιθ επικεντρώθηκε κυρίως στα καλά, ενώ ο Καρλ Μαρξ ήταν ομολογουμένως λιγότερο αισιόδοξος. Για να ελέγξουν πειστικά αυτό το ερώτημα στο εργαστήριο, οι συντονιστές του έργου μας κάλεσαν δεκάδες επιστήμονες συμπεριφοράς να συνεισφέρουν τα δικά τους πειραματικά σχέδια, με αποτέλεσμα να παρατηρηθούν συνολικά πάνω από 18.000 άτομα. Τα αποτελέσματά μας, που δημοσιεύονται στα Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών (Proceedings of the National Academy of Sciences), δείχνουν ότι οι ανταγωνιστικές αλληλεπιδράσεις τείνουν να κάνουν τη συμπεριφορά των ανθρώπων ελαφρώς λιγότερο ηθική – και προσφέρουν μερικές ενδιαφέρουσες ενδείξεις για το γιατί μπορεί να συμβαίνει αυτό.
Ένα δύσκολο ερώτημα για να απαντηθεί
Δεν είμαστε οι πρώτοι που προσεγγίζουμε επιστημονικά το ζήτημα του ανταγωνισμού και της ηθικής. Ωστόσο, οι επιμέρους δοκιμές έχουν δώσει ανάμεικτα αποτελέσματα, ενδεχομένως, λόγω των διαφορών στους ορισμούς και τα μέτρα της ηθικής που χρησιμοποιούνται. Ορισμένα από τα πρώτα αποτελέσματα ήταν προκλητικά, όπως η διαπίστωση ότι οι άνθρωποι που ανταγωνίζονται ήταν λιγότερο πιθανό να αποτρέψουν τον θάνατο ενός ποντικού. Ωστόσο, τα αποτελέσματα αυτά ήταν δύσκολο να αναπαραχθούν ή να ερμηνευθούν. Ένας τρόπος για να ληφθούν υπόψη οι διαφορές στον σχεδιασμό των επιμέρους μελετών είναι η διεξαγωγή μιας “μετα-ανάλυσης”, αξιολογώντας και συνδυάζοντας τα αποτελέσματα πολλών διαφορετικών μελετών. Ωστόσο, η μετα-ανάλυση έχει συχνά τα δικά της προβλήματα, καθώς η επιλεκτική αναφορά και η μεροληψία δημοσίευσης μπορούν να επηρεάσουν το ποιες μελέτες είναι διαθέσιμες για να συμπεριληφθούν στην ανάλυση.
Τι ήταν διαφορετικό στη μελέτη μας
Για να έχουμε πραγματικά αξιόπιστα αποτελέσματα, προχωρήσαμε ένα βήμα παραπέρα και πραγματοποιήσαμε μια “προοπτική μετα-ανάλυση”. Το μέρος “προοπτική” σημαίνει ότι όλες οι μελέτες που επρόκειτο να συμπεριληφθούν στην ανάλυση καταγράφηκαν πριν από την εκτέλεσή τους. Αυτό αποτρέπει την επιλογή των αποτελεσμάτων ή τη μεροληψία ως προς το είδος των αποτελεσμάτων που δημοσιεύονται. Το έργο μας περιλάμβανε 45 διαφορετικά πειράματα που πραγματοποιήθηκαν από ομάδες σε όλον τον κόσμο. Κάθε ομάδα σχεδίασε ανεξάρτητα ένα πείραμα για να ελέγξει τις επιπτώσεις του ανταγωνισμού στην ηθική. Τα αποτελέσματα αυτών των μελετών, που περιλάμβαναν παρατηρήσεις περισσότερων από 18.123 μεμονωμένων συμμετεχόντων, συγκεντρώθηκαν και αναλύθηκαν στη συνέχεια.
Μια μικρή μείωση της ηθικής (κατά μέσο όρο)
Η μετα-ανάλυση αποκάλυψε ότι ο ανταγωνισμός έχει συνολικά αρνητική επίδραση στην ηθική, αλλά η επίδραση είναι πολύ μικρή. (Η επίδραση μετράται με έναν αριθμό που ονομάζεται Cohen’s d. Μια τιμή 0,2 θεωρείται μικρή επίδραση, και η τιμή που βρήκαμε ήταν μόνο 0,1). Όπως ήταν αναμενόμενο, παρατηρήσαμε επίσης μια σημαντική διακύμανση στις επιδράσεις όπως μετρήθηκαν από διαφορετικά πειράματα. Κάποια ήταν θετικά, κάποια ήταν αρνητικά, και τα μεγέθη των επιδράσεων επίσης διέφεραν.
Έτσι, παρά τα πλεονεκτήματα της νέας προοπτικής μετα-ανάλυσής μας, οι ένορκοι εξακολουθούν να μην έχουν αποφασίσει σχετικά με τη συνολική επίδραση του ανταγωνισμού στην ηθική. Ίσως, το ερώτημα είναι πολύ γενικό για να απαντηθεί σωστά χωρίς συγκεκριμένο πλαίσιο. Ο διάβολος μπορεί να κρύβεται στις λεπτομέρειες.
Φταίει η απώλεια, όχι ο ανταγωνισμός;
Η ομάδα μου (μία από τις 45 που συμμετείχαν στη μετα-ανάλυση) χρησιμοποίησε ένα παιχνίδι μαντεψιάς αριθμών μεταξύ δύο ατόμων ως παράδειγμα ανταγωνισμού. Αυτό ακολουθήθηκε από ένα ατομικό παιχνίδι ειλικρίνειας, το οποίο ήταν το μέτρο μας για τις επιδράσεις στην ηθική. Αυτό το ατομικό πείραμα οδήγησε σε μια μικρή αρνητική συνολική επίδραση του ανταγωνισμού (d = -0,1), όπως και η μετα-ανάλυση, αλλά δεν κατάφερε να φτάσει σε στατιστική σημαντικότητα από μόνο του. Ωστόσο, η διερευνητική ανάλυση των αποτελεσμάτων μας αποκάλυψε μια πιθανή ανακάλυψη. Διαπιστώσαμε ότι μόνο οι ηττημένοι του παιχνιδιού μαντείας αριθμών γίνονταν πιο ανέντιμοι, με μεγαλύτερη επίδραση (d = -0,34). Οι νικητές του σταδίου του ανταγωνισμού, από την άλλη πλευρά, δεν παρουσίασαν καμία αλλαγή στη συμπεριφορά τους ως προς την ειλικρίνεια. Αυτά τα διερευνητικά αποτελέσματα -που δεν έχουν ακόμη αναπαραχθεί- υποδηλώνουν έναν λόγο για τον οποίο ο ανταγωνισμός δεν επηρεάζει πολύ την ηθική κατά μέσον όρο. Ίσως, η μειονεκτική θέση σε μια ανταγωνιστική διαδικασία να είναι αυτή που διαφθείρει και όχι ο ανταγωνισμός καθαυτός.