ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
Τα προβλήματα στην κοινωνικοοικονομική κατάσταση, οι προσωπικές συγκρούσεις με φίλους και οικογένεια, το εργασιακό στρες, η έλλειψη επαρκούς κοινωνικής υποστήριξης, η χαμηλή αυτοεκτίμηση, είναι κάποιοι από τους παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν στο χρόνιο στρες και εξαιτίας αυτού στην αύξηση του βάρους και στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας. Πώς όμως το άγχος καταφέρνει να συμβάλλει στην ανάπτυξη της παχυσαρκίας; Ποιος είναι ο μηχανισμός; Τι οφείλουμε να αναγνωρίζουμε ώστε να διαχειριστούμε το άγχος και το στρες;
Απαντήσεις στην σημερινή εκπομπή υγείας Opinion Health του healthweb.gr με τη Νικολέτα Ντάμπου θα μας δώσει ο Καθηγητής Παιδιατρικής και Ενδοκρινολογίας, Κλινικός Γιατρός και Ερευνητής, πρωτοπόρος στις Βιοϊατρικές Επιστήμες, κύριος Γεώργιος Χρούσος, ο οποίος άνοιξε δρόμους στην κατανόηση ενός φάσματος χρόνιων διαταραχών του ανθρώπου, όπως η κατάθλιψη, τα αυτοάνοσα, οι διαταραχές της διατροφής και του ύπνου, τα ψυχοσωματικά νοσήματα, η παχυσαρκία και πολλά άλλα χρόνια νοσήματα.
Κύριε Χρούσο, καλώς ήρθατε. Είναι μεγάλη μας χαρά και τιμή που σας φιλοξενούμε στο Opinion Health. Μαζί θα συζητήσουμε ένα τόσο σημαντικό θέμα, το οποίο πλέον έχει γίνει μάστιγα και δεν είναι άλλο από το άγχος και πώς το άγχος επηρεάζει την παχυσαρκία.
Πολύ ευχαρίστως να σας εξηγήσω. Υπάρχει το στρες από την μια μεριά το οποίο είναι φυσιολογικό και από την άλλη μεριά είναι το άγχος, το οποίο είναι παθολογικό. Όταν για οποιονδήποτε λόγο απειλείται η ομοιόστασή μας ή γενικά κάτι αλλάζει την ισορροπία μας, αυτό το αντιλαμβάνεται ο οργανισμός και διεγείρει ένα σύστημα που το έχουμε όλοι μας, το σύστημα του στρες. Παράγονται ορμόνες οι οποίες γενικά μας βοηθάνε να αντιμετωπίσουμε το στρες καλύτερα. Συνεπώς, το στρες είναι καλό. Τώρα, εάν για οποιονδήποτε λόγο το στρες γίνει χρόνιο, μπορεί να μετατραπεί σε άγχος. Το άγχος είναι παθολογικό. Είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα, το οποίο είναι συνεχές, έχει πολλή σχέση με το φόβο αλλά και τον θυμό και καμιά φορά και την παραλυσία, την απελπισία. Είναι ένα προϊόν του χρόνιου στρες που ο οργανισμός δεν το αντιμετωπίζει όπως πρέπει. Εάν λοιπόν αυτό το αφήσεις και χρονίσει και πάρει εβδομάδες, μήνες, χρόνια πολλές φορές, αυτό σιγά σιγά κατατρώει τους ιστούς μας και προκαλεί όχι μόνο παχυσαρκία, αλλά πάρα πολλά προβλήματα. Αυτά που λέγονται τα χρόνια μη μεταδιδόμενα νοσήματα είναι προϊόντα στην ουσία του χρόνιου στρες. Στις σημερινές κοινωνίες, το στρες είναι κοινωνικοοικονομικό, όπως είπατε και στην αρχή. Δεν έχουμε ποια τίγρεις να κυκλοφορούν στους δρόμους και να μας απειλούν. Συνεπώς, κυρίως το πρόβλημά μας έχει να κάνει με την σχέση με τους άλλους ανθρώπους, με την εργασία, με το σχολείο τα παιδιά. Αυτού του είδους το στρες είναι ελαφρό ή μέτριο – δεν είναι βαρύ συνήθως, αλλά δυστυχώς είναι συνεχές.
Πότε γίνεται κακό το άγχος για τον οργανισμό του ανθρώπου, δηλαδή όταν μας βρει σε ποια ψυχολογική φάση;
Κοιτάξτε, το στρες είναι φτιαγμένο για να είναι περιορισμένο χρονικά. Το λέμε οξύ στην Ιατρική. Το οξύ στρες γενικά δεν βλάπτει. Δηλαδή, έστω θυμώνεις με κάτι, κάτι σε εκνευρίζει στο δρόμο. Μετά από λίγο ο οργανισμός πάει στην ισορροπία του και ούτε γάτα ούτε ζημιά. Το πρόβλημα είναι όταν χρονίσει. Ο χρόνος που παίρνει είναι διαφορετικός για τον κάθε άνθρωπο, αλλά θα έλεγα 2-3 εβδομάδες. Αν ξεπεράσει αυτό το όριο, τότε πλέον αρχίζει να γίνεται παθολογικό, που σημαίνει ότι προκαλεί μία χρόνια δυσφορία. Αισθάνεσαι δηλαδή άσχημα, φοβισμένος, θυμωμένος, απελπισμένος. Είναι συνδυασμός των τριών συναισθημάτων. Αυτό όμως είναι καταστροφικό, γιατί οι ορμόνες που κανονικά μας βοηθάνε στο οξύ στρες, στο χρόνιο στρες μας κάνουν κακό.
Και τώρα πώς συνδέεται το άγχος, ή το στρες, όπως λέτε, με την παχυσαρκία;
Το πιο εύκολο να σας πω εξ αρχής είναι το λεγόμενο comfort eating. Δηλαδή είναι η εστίαση που φέρνει απόλαυση. Στην ουσία είναι η εστίαση που φέρνει ανακούφιση. Έχεις άγχος, θέλεις να αισθανθείς λίγο καλύτερα, τρως ένα μπισκοτάκι. Το μπισκότο έχει μέσα γλυκόζη, που ανεβάζει την ντοπαμίνη στον εγκέφαλο. Αυτό σου δίνει μια παροδική ανακούφιση. Το ίδιο συμβαίνει και με το τσιγάρο. Όλα αυτά είναι στην ουσία τρόποι ανακούφισης του άγχους. Και γι’ αυτό και τα συνεχίζουμε. Θα ανακουφίσεις λίγο τον πόνο του στρες. Αυξάνεις λοιπόν τις θερμίδες από την άλλη μεριά, από την άλλη μεριά είναι ανεβασμένη η κορτιζόνη, η οποία είναι γνωστό ότι χρόνια προκαλεί παχυσαρκία. Δηλαδή, για μια νόσο αν κάποιος αναγκαστεί να πάρει κορτιζόνη, μετά από 2-3 μήνες θα αρχίσει να βάζει βάρος. Και αν το συνεχίζει για χρόνια, θα βάλει πολύ βάρος.
Η κορτιζόνη δεν μας πρήζει παραπάνω;
Αυτό που κάνει είναι κατακράτηση υγρών και ηλεκτρολυτών, αλλά κυρίως αυξάνει το λίπος και ειδικά το λίπος της κοιλιάς, ενώ ελαττώνει τη μυϊκή και την οστική μάζα. Συνεπώς καταλήγεις να έχεις κοιλιακή παχυσαρκία με φουσκωμένη κοιλιά και συνήθως λεπτά άκρα, γιατί στην ουσία η μυϊκή μάζα μας έχει χαθεί.
Αυτό γιατί συμβαίνει; Γιατί είναι σπλαχνικό το λίπος;
Δεν είναι όλα τα λίπη στο σώμα τα ίδια. Το λίπος το υποδόριο, που έχουμε στα χέρια, στα πόδια, αυτό γενικά, μεταβολικά, είναι ανενεργό. Κυρίως το χρησιμοποιούμε γιατί είναι μόνωση, είναι προστασία. Όμως το λίπος της κοιλιάς είναι διαφορετικό. Είναι πολύ ενεργό μεταβολικά, παράγει πάρα πολλές λιπώδεις ουσίες, όπως τριγλυκερίδια, την κακή χοληστερίνη. Αυτά όλα περνάνε μέσα από το ήπαρ, από το συκώτι, και μετά περνάνε στην κυκλοφορία. Όλο το αίμα του κοιλιακού λίπους περνάει μέσα από το συκώτι. Γι’ αυτό και όταν έχεις πολύ κοιλιακό λίπος, αυτόματα αποκτάς και λιπώδη διήθηση του ήπατος. Θα έχετε ακούσει την ηπατοστεάτωση, η οποία είναι κακό πράγμα, διότι αν συνεχίζει για πολλά χρόνια μπορεί να μετατραπεί σε ηπάτωμα, και εν συνεχεία σε ηπατοκαρκίνωμα.
Κύριε Χρούσο, πριν από 35 χρόνια στην Αμερική είχατε ανακαλύψει και κάποιες γυναίκες, οι οποίες ήταν λεπτές, ωστόσο όμως είχαν σπλαχνικό λίπος, οστεοπόρωση, κατάθλιψη. Είχατε γράψει και ένα άρθρο που το λέγατε «Νέες γυναίκες με κατάθλιψη, έχουν οστεοπόρωση» σαν απόρροια της κατάθλιψης.
Όταν ήμουν στα Εθνικά Ινστιτούτα της Αμερικής, ήμουν στο Ενδοκρινολογικό τμήμα, και μάλιστα στο τμήμα που έχει σχέση με τις μητέρες για τα παιδιά. Όμως ήμουν ταυτόχρονα και σύμβουλος στο NIMH, δηλαδή στο Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας. Μου έκανε εντύπωση ότι οι κυρίες που είχαν κατάθλιψη ήταν σχεδόν όλες λεπτές. Όμως, όταν τους μετράγαμε την γλυκόζη στο NIMH ήταν αυξημένη. Τους μετράγαμε χοληστερίνη στο NIMH, αυξημένη. Οπότε λοιπόν το ψάξαμε περισσότερο, και βρήκαμε ότι οι γυναίκες αυτές έχουν όλα τα κακά της παχυσαρκίας, χωρίς να είναι παχύσαρκες. Και τότε το δημοσιεύσαμε στο New England Journal of Medicine με κυρίως εύρημα την οστεοπόρωση, γιατί κι αυτή είναι κομμάτι.
Τι είναι αυτή η λεγόμενη μελαγχολική κατάθλιψη; Είναι μια πολύ σοβαρή κατάθλιψη, η οποία πιάνει κυρίως γυναίκες, 2 προς 1, η οποία είναι μια συνεχής διέγερση του συστήματος στρες. Όμως φαίνεται αυτοί οι άνθρωποι, δεν έχουν τάση για παχυσαρκία. Γενετικά δεν το έχουν αυτό. Αποκτούν τα κακά της παχυσαρκίας, δηλαδή το κοιλιακό λίπος και την σαρκοπενία, δηλαδή την απώλεια μυϊκής μάζας, χωρίς να φαίνονται παχύσαρκοι.
Αυτό μπορεί να προκληθεί κατά τη διάρκεια της ζωής τους;
Αυτό μπορεί να προκληθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου και ξεκινάει μάλιστα από πολύ νωρίς, από την εμβρυϊκή ηλικία. Εάν είναι μητέρα έχει στρες, το έμβρυο έχει στρες. Αυτοί οι άνθρωποι που έχουν ευπάθεια στην κατάθλιψη, δεν παράγουν αρκετή ντοπαμίνη – ευχαρίστηση – ηδονή. Έχουν ανηδονία. Όμως, εάν κάποιος είναι χρόνια στρεσαρισμένος, δηλαδή χρόνια αγχωμένος στην ουσία όπως είπα προηγουμένως, το άτομο αυτό αν έχει τη γενετική προδιάθεση για παχυσαρκία, θα γίνει παχύσαρκος. Εάν όμως δεν την έχει, θα γίνει παράδοξα παχύσαρκος. Δηλαδή θα είναι λεπτός, αλλά θα έχει όλα τα κακά της παχυσαρκίας. Και όταν το κοιτάξαμε, γιατί πήρε χρόνια για να τα καταλάβουμε όλα αυτά, βλέπουμε ότι σήμερα, στην ηλικία των 55-60 ετών, το 80% του πληθυσμού έχουν αυτό το σύνδρομο, το οποίο λέγεται το σύνδρομο του χρόνιου στρες και της φλεγμονής. Το λένε αλλιώς μεταβολικό σύνδρομο και σπλαχνικό σύνδρομο και αντίσταση στην ινσουλίνη. Έχει διάφορα ονόματα, αλλά όλα είναι το ίδιο πράγμα. Αυτοί δεν είναι όλοι παχύσαρκοι. Ένα ποσοστό είναι λεπτοί.
Το χρόνιο στρες, το οποίο μέσα στις ορμόνες του στρες είναι οι ορμόνες της φλεγμονής. Δεν είναι μόνο η κορτιζόνη που κάνει τη ζημιά. Ταυτόχρονα, έχουμε και παράλληλη φλεγμονή. Οπότε είναι ένα διπλό χτύπημα στον οργανισμό. Από την μια μεριά βάζουμε λίπος και χάνουμε μυϊκή μάζα, από την άλλη μεριά καταστρέφουμε τα αγγεία μας.
Η φλεγμονή πού δημιουργείται;
Είναι συστηματική. Δηλαδή την βρίσκεις και στο αίμα. Δηλαδή αν πάρω το αίμα από κάποιον που έχει αυτό το σύνδρομο και μετρήσω δείκτες φλεγμονής, θα έχετε ακούσει CRP, θα έχουν αυξημένη CRP. Ή μια κλασική κυτοκίνη του ανοσοποιητικού συστήματος, που λέγεται ιντερλευκίνη 6, και αυτή αυξημένη. Αν μετρήσω κορτιζόλη, είναι αυξημένη τις βραδινές ώρες. Όλοι μας έχουμε αυξημένη κορτιζόλη το πρωί, είναι φυσιολογικό. Διότι τη χρειαζόμαστε το πρωί, που έχουμε τις δουλειές μας, τα παιδιά έχουν το σχολείο. Το βράδυ όμως φυσιολογικά η κορτιζόλη πέφτει σε μη ανιχνεύσιμη, πολύ χαμηλή. Και τότε βρίσκει την ευκαιρία ο οργανισμός και κάνει τις επαναδιορθώσεις, διότι γίνονται καταστροφές στα αγγεία και στους άλλους ιστούς. Το βράδυ λοιπόν, που ηρεμεί ο οργανισμός, η κορτιζόλη είναι χαμηλή, που είναι μια καταβολική ορμόνη, οπότε δεν εμποδίζει τον αναβολισμό και έχουμε αναβολισμό, δηλαδή επαναδιόρθωση των ιστών μας.
Στους ανθρώπους, όπως έχετε πει και εσείς, που έχουν το φαινόμενο της παράδοξης παχυσαρκίας, η κορτιζόλη το βράδυ παραμένει υψηλή, οπότε έχουν και πρόβλημα με τον ύπνο;
Έχουν σαφώς διαταραχές του ύπνου και κυρίως έχουν αϋπνίες, λέγεται ιδιοπαθής χρόνια. Ή δεν μπορούν να κοιμηθούν τον βράδυ, ή ξυπνάνε 2-3 φορές μες τη νύχτα, ή ξυπνάνε πολύ νωρίς το πρωί. Είναι διαταραχές του ύπνου καταστροφικές, διότι κατά τη διάρκεια του ύπνου γίνονται επιδιορθώσεις μέσα στον εγκέφαλο, ανοίγουν οι κρουνοί του λεγόμενου γλυμφικού συστήματος του εγκεφάλου και περνάει από μέσα στον εγκέφαλο και καθαρίζει. Εάν δεν κοιμηθείς καλά με βαθύ ύπνο, δεν γίνεται αυτό. Γι’ αυτό και αυτοί που έχουν καλό βαθύ ύπνο και κοιμούνται καλά, δεν παθαίνουν Αλτσχάιμερ, άνοια. Γιατί καθαρίζει ο εγκέφαλος κάθε βράδυ. Γενικά το σύνδρομο αυτό που σας είπα το τόσο κοινό του χρόνιου στρες και της φλεγμονής σε ανθρώπους που έχουν κάποιες ευαισθησίες στον εγκέφαλο, σε αυτούς θα προκαλέσει άνοια. Και αν είναι πολύ νωρίς με χαρακτηριστικές αλλαγές, λέγεται Αλτσχάιμερ, αλλά εμφανίζεται και αργότερα στη ζωή, σε άτομα τα οποία δεν είναι πολύ γερασμένα, 65-70 ετών, που δεν θα έπρεπε να έχουν άνοια.
Και εφόσον κάποιος δεν κοιμάται καλά κύριε Χρούσο, μπορεί να τρώει και περισσότερη τροφή το βράδυ και να αυξάνει το βάρος του, συνδέονται όλα αυτά.
Βέβαια υπάρχει το λεγόμενο night binge eating, δηλαδή να έχεις αδηφαγία τις βραδινές ώρες, να σηκώνεσαι από το κρεβάτι, ψυγείο, παγωτό. Κάτι το οποίο είναι ανακουφιστικό, αλλά καταστροφικό.
Είναι καταστροφικό. Και πιστεύετε ότι η Ψυχοθεραπεία θα μπορούσε να είναι μια λύση για όλα αυτά που ζητάμε εκτός από την σωστή διατροφή;
Για πολλές περιπτώσεις είναι Η λύση η Ψυχοθεραπεία. Πολλοί άνθρωποι από μόνοι τους μπορούν και ελέγχουν το στρες, το διαχειρίζονται αυτόματα, είναι η φύση τους τέτοια, μπορούν και το κάνουν, αλλά πάρα πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν. Όμως υπάρχουν Ειδικοί Ψυχολόγοι και Ψυχίατροι οι οποίοι ασχολούνται με το θέμα και οι οποίοι μπορούν να κάνουν τη λεγόμενη Γνωστική Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία και μπορούν να δείξουν τρόπους διαχείρισης του στρες.
Ακριβώς και το πώς θα διαχειρίζεται κάποιος γενικότερα τις σκέψεις και όλα αυτά που δημιουργεί το στρες. Κύριε Χρούσο, σε όλη αυτή την πορεία σας που έχετε τόσο πολύ μεγάλο ερευνητικό έργο, τι θα λέγατε σήμερα, ποιο είναι το αποτύπωμά σας σήμερα;
Το αποτύπωμά μου είναι ότι έπειτα από τόσα χρόνια και τόση έρευνα και τόση τεχνολογία κατά ένα μεγάλο μέρος γυρίσαμε πίσω στους αρχαίους. Τρόπο ζωής, τι έλεγε ο Ιπποκράτης; Έλεγε καλή διατροφή, το λέμε και τώρα βασικό, μέτρια άσκηση, το λέμε και εμείς και καλός ύπνος, το λέμε και εμείς. Τι έχει προστεθεί τώρα; Δύο πράγματα προσθέσαμε. Το ένα είναι κανονικότητα ύπνου και γευμάτων, δηλαδή κάθε μέρα να έχεις μια ρουτίνα συγκεκριμένη. Δεν πρέπει να το αλλάζεις. Και στον ύπνο, διότι στον οργανισμό μας μέσα στους ιστούς, σε όλα μας τα κύτταρα, έχουμε μοριακό ρολόι, το οποίο έχει 24ωρο ρυθμό – τον κιρκάδιο ρυθμό. Αυτό ξεκινάει και μας διεγείρει στις πέντε το πρωί και κατά τις τρεις το απόγευμα κλείνει. Εκεί είναι που πρέπει να έχουμε τις δραστηριότητές μας. Μέχρι τις 3-4-5 το απόγευμα. Στην εποχή του Ιπποκράτη, επειδή δεν υπήρχαν τα φώτα τα ηλεκτρικά που έχουμε τώρα, δεν είχαν πολλά περιθώρια. Πήγαιναν από χάραμα μέχρι νύχτωμα, με το φυσικό φως. Τώρα όμως μπορεί να τραβήξεις την νύχτα όσο θέλεις. Συνεπώς αυτό δεν το είχε και έτσι δεν το είχε πει ο Ιπποκράτης. Το άλλο που προφανώς δεν είχαν είναι το χρόνιο κοινωνικοοικονομικό στρες που έχουμε σήμερα που ζούμε σε πολύ μεγάλες κοινωνίες. Τότε ήταν στην ουσία χωριά, κωμοπόλεις. Συνεπώς τώρα έχει προστεθεί και η διαχείριση τους στρες. Όμως υπήρχαν τρία φιλοσοφικά ρεύματα στην αρχαιότητα, Σκεπτικοί, Στωικοί και Επικούρειοι, οι οποίοι ασχολούνταν κυρίως με τη ρύθμιση και τη διαχείριση του στρες. Και τα τρία αυτά. Είχαν ως αγαθό την αταραξία, να μην ταράσσεται η ψυχή σου, και την απονία, να μην πονάει το σώμα σου. Δηλαδή αυτά που λέμε σήμερα, να αποκτήσεις ψυχοσωματική ανθεκτικότητα, το resilience αν έχετε ακούσει, που έχει γίνει της μόδας στην Αμερική.
Τότε βοηθούσε πιστεύω, κύριε Χρούσο, και η κοινότητα. Νομίζω ότι μας λείπει λίγο η επαφή με τους ανθρώπους.
Σαφέστατα η κοινότητα, η κοινωνική στήριξη, είναι πάρα πολύ σημαντική. Και βέβαια ο Επίκουρος αναφέρεται στην φιλία. Και ο Βουδισμός λέει το ίδιο, η αγάπη, και ο Χριστιανισμός. Είναι οι σχέσεις, οι ισχυρές μεταξύ των ανθρώπων. Ο άνθρωπος είναι κοινωνικό και πολιτικό ον, που έλεγε ο Αριστοτέλης. Συνεπώς, υποστηριζόμαστε από την κοινωνία.
Έχουμε ανάγκη να νιώθουμε ότι ανήκουμε κάπου.
Βέβαια. Αν πάτε και δείτε ένα έργο στην τηλεόραση, και δείτε το ίδιο στο θέατρο ή στον κινηματογράφο, θα το αισθανθείτε καλύτερα στο κινηματογράφο γιατί είναι και άλλοι άνθρωποι.
Ναι, θυμάμαι που λέγατε παλαιότερα σε κάποια συνέντευξη ότι όταν ήσαστε φοιτητής, πηγαίνατε να δείτε θέατρο και σινεμά και για να έχετε επαφή με τους ανθρώπους. Είμαστε γεννημένοι γι’ αυτό. Κύριε Χρούσο, πιστεύετε ότι το χρόνιο στρες ευθύνεται και για τους καρκίνους; Γιατί τώρα βλέπουμε τα τελευταία χρόνια οι καρκίνοι δεν εφανίζονται μετά τα 60-70 έτη.
Οι καρκίνοι έχουν μετατεθεί πλέον. Εμφανίζονται 15 χρόνια νωρίτερα σε νεότερους ανθρώπους. Όχι απλά το πιστεύω, αλλά είμαι επιστημονικά 99,9 % σίγουρος, ότι εν πολλοίς οφείλεται στο σύνδρομο αυτό του χρόνιου στρες και της φλεγμονής. Απλώς και μόνο αν είσαι παχύσαρκος έχεις 20 % μεγαλύτερη πιθανότητα να πάθεις καρκίνο. Συνεπώς αν είσαι παχύσαρκος στα 30, παλαιότερα έπαιρναν βάρος αργότερα. Τώρα ξεκινάμε την παχυσαρκία από την παιδική ηλικία. Οπότε είναι επόμενο ότι και ο καρκίνος θα έρθει νωρίτερα. Τώρα είναι και το άλλο που έχει γίνει, το οποίο δεν πρέπει να το αγνοούμε. Είναι οι ουσίες αυτές οι τοξικές, που έχουμε πλέον αφήσει γύρω στο περιβάλλον. Ζιζανιοκτόνα, εντομοκτόνα, πλαστικά, συντηρητικά των τροφίμων, όλα αυτά κυκλοφορούν. Πολλά από αυτά έχουν χρόνο ημιζωής 400 – 500 χρόνια. Δεν φεύγουν, είναι εκεί. Ανακυκλώνονται συνέχεια στα νερά, στην τροφή, στα φυτά, στα ζώα, σε εμάς και ούτω καθεξής. Συνεπώς και οι ιστοί μας είναι κάτω από αυτή την τοξική κατάσταση.
Πιστεύετε ότι ένας παχύσαρκος έχει μεγαλύτερο ρίσκο να πάθει καρκίνο; Θα μπορούσαμε να τον συγκρίνουμε και με τον καπνιστή; Σας το λέω γιατί βλέπω κύριε Χρούσο δυστυχώς μικρά παιδάκια 14 χρονών να είναι με τα τσιγάρα στα χέρια.
Κοιτάξτε, το κάπνισμα και φαίνεται και το άτμισμα, σχετίζονται με αύξηση του καρκίνου και μάλιστα στα ίδια επίπεδα με την παχυσαρκία. Κι αν έχεις και τα δύο ακόμα περισσότερο αυξάνεται η πιθανότητα να πάθεις καρκίνο εάν καπνίζεις και είσαι παχύσαρκος.
Οπότε, καλό είναι κύριε Χρούσο να προσέχουμε να μην καπνίζουμε, να προσέχουμε τη διατροφή μας και αγάπη. Lifestyle Medicine είναι η καινούρια Ιατρική τώρα. Δηλαδή συμβουλεύεις τον κόσμο να ζει μια υγιεινή ζωή. Βέβαια, δεν αρκούν αυτά όπως ξέρετε. Χρειάζονται κι άλλα στη ζωή. Όμως αυτά είναι τα βασικά.
Κύριε Χρούσο, θα ήθελα πολύ να σας ευχαριστήσω που ήσαστε σήμερα κοντά μας. Είναι μεγάλη μου χαρά και τιμή να έχουμε κοντά μας τον πιο βραβευμένο και σημαντικό ερευνητή της Ελλάδας, και όχι μόνο. Σας ευχαριστώ θερμά.
Εγώ σας ευχαριστώ.
