Η ψυχογενείς σωματικές διαταραχές αποτελεί το δίχως άλλο σημείο των καιρών μας και έχει δύο όψεις.
Ζητήσαμε λοιπόν, από τον ειδικό συνεργάτη του Life2day.gr, τον Κλινικό Ψυχολόγο – Ψυχοθεραπευτή, Δημήτρη Μπούκουρα, να μας αναλύσει τις δύο πλευρές αυτού του νομίσματος.
Κλινικές μορφές Ψυχοσωματικών Διαταραχών
Ψυχογενής Ανορεξία
Παρατηρείται συνήθως στα κορίτσια και σε νεαρές γυναίκες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν απαντάται και στους άνδρες, σε αναλογία όμως 1 προς 11.
Από πολλούς η ανορεξία, θεωρείται και περιγράφεται σαν ιδιαίτερη μορφή νεύρωσης. Είναι λογικότερο, όμως να καταταγεί στις ψυχοσωματικές διαταραχές, για το λόγο, ότι κατά τη διάρκεια της ανορεξίας πάσχει στο σύνολο της όλη η ψυχοβιολογική υπόσταση του ατόμου.
Το άτομο κατά την ανορεξία κατέχεται από την έμμονη επιθυμία να αδυνατίσει, παλεύει δε απεγνωσμένα ενάντια σε μια υπερορεξία που παρουσιάζεται κατά περιόδους και υπερφαγία, ώστε, μετά τη λήψη υπερβολικής ποσότητας τροφής να καταφεύγει στην αποβολή της με εμετό, ή να χρησιμοποίει διάφορα ανορεξικά για να καταπολεμήσει την όρεξη και την πάχυνση.
Η καχεξία, αποτέλεσμα του υποσιτισμού φθάνει συχνά τα ακρότατα σημεία. Τα άτομα αρνούνται τη λήψη τροφής ή προσποιούνται ότι τρώνε κρύβοντας το φαί σε σακούλες ή σε απίθανους χώρους. Άλλοτε, πάλι, τρώνε κατά κόρο μπροστά στους γονείς και μετά το κάνουν εμετό.
Συχνά ανατρέπεται και το ωράριο του φαγητού (νυχτερινή πολυφαγία) ή ακόμα εμφανίζονται ιδιοτροπίες της όρεξης.
Εκτός από την ανορεξία συνυπάρχει κατά κανόνα ολιγομηνόρροια ή αμηνόρροια (η οποία και προηγείται συνήθως της ανορεξίας, χάσιμο βάρους, δυσκοιλιότητα και συμπτώματα κατάθλιψης.
Παρατηρείται επίσης: υπόταση, βραδυκαρδία, μείωση του βασικού μεταβολισμού, αναιμία, υπογλυκαιμία.
Αίτια:
- διαταραχές των ενδοοικογενειακών σχέσεων
- αμφιθυμικά αισθήματα, επιθετικότητα αντιπαλότητα προς την υπερπροστατευτική ή απαγορευτική μητέρα, την οποία η ασθενής π.χ η κόρη εκδικείται με την ανορεξία της, ή προσπαθεί να επισύρει την προσοχή της στοργή και το ενδιαφέρον της.
- τα καταθλιπτικά συμπτώματα φαίνεται να πηγάζουν από απωθημένες ενοχές, ασυνείδητους φόβους θανάτου και επιθετικές ορμές.
Με το χάσιμο βάρους ο ανορεκτικός επιθυμεί ν’ αποκτήσει τέτοια σωματική κατασκευή, ώστε ν’ αποτελεί αντικείμενο σεξουαλικής έλξης ή απώθησης.
Η επιθυμία δε για χάσιμο βάρους είναι συνειδητά κίνητρο της νόσου με επιδίωξη της άρνησης των εμφανών ενδείξεων της θηλυκότητας, δηλαδή των μαστών, των καμπύλων κ.α.
Σε βαθύτερο επίπεδο, όμως, το κίνητρο αυτό επαναπροσδιορίζεται από το φόβο (επιθυμία) εγκυμοσύνης, τη συμβολική, δηλαδή, ταυτοποίηση του πάχους προς την εγκυμοσύνη. Σε πιο ασυνείδητο επίπεδο και βάθος αποτελεί ένα είδος αυτοτιμωρίας για κατά το παρελθόν αυνανιστικές ενασχολήσεις των ανορεκτικών, οι οποίες εξισώνουν τον ηδονισμό με την τροφή, την οποία πρέπει ν’ αποφεύγουν σαν ανεπίτρεπτη όπως ανεπίτρεπτη είναι και ο ηδονισμός.
Ψυχογενής Πολυφαγία
Η ψυχογενής πολυφαγία (βουλιμία) αποτελεί την άλλη όψη του νομίσματος.
Η πολυφαγία είναι το κυριότερο αίτιο της παχυσαρκία δεδομένου ότι οι οργανικές παθήσεις οι οποίες προκαλούν παχυσαρκία περιορίζονται σε 5-8%.
Το βάρος του παχύσαρκου υπερβαίνει κατά 20% συνήθως το φυσιολογικό βάρος ορισμένου ύψους και ορισμένης ηλικίας του ατόμου.
Οι γυναίκες περισσότερο επιρρεπείς τόσο κατά την εφηβικής ηλικία όσο και κατά την κλιμακτήριο.
Κύρια χαρακτηριστικά της προσωπικότητας των παχύσαρκων είναι η ανωριμότητα, η καχυποψία και το έκδηλο άγχος. Τα άτομα αυτά, είναι επίσης «ευαίσθητα» στις συναισθηματικές- ψυχικές συγκρούσεις, είναι επιθετικά, ευερέθιστα και έχουν εσφαλμένη αντίληψη της εικόνας του σώματος.
Όσον αφορά την αιτιολογία, πρόκειται για μια ψυχολογική παλινδρόμηση στο στοματικό στάδιο της ψυχοσυναισθηματικής εξέλιξης του ατόμου. Η πολυφαγία ικανοποιεί συμβολικά τόσο τις σεξουαλικές ορμές όσο και τις συναισθηματικές ανάγκες του παχύσαρκου.
Με αφορμή τη σύγκρουση αυτή το άτομο καταφεύγει στην τροφή, όπως το βρέφος στο στήθος της μάνας του για να ικανοποιήσει μ’ αυτόν τον τρόπο τις συναισθηματικές του ανάγκες.
Στην πραγματικότητα πολλοί παχύσαρκοι καταφεύγουν στη τροφή, όχι γιατί πεινούν, αλλά γιατί είναι σε θέση να διαχωρίσουν τα όρια ικανοποίησης του αισθήματος της πείνας και του αισθήματος του κορεσμού.
Τρώνε επομένως μέχρι δυσφορίας, για να καταληφθούν κατόπιν από αισθήματα ενοχών και αυτομορφής, τα οποία οδηγούν στο άγχος το οποίο πάλι απαλλάσσεται με την πολυφαγία. Φαύλος – κύκλος δηλαδή.
Χαρακτηριστική είναι επί παχυσαρκίας η διαταραχή της αντίληψης της εικόνας του σωματικού εγώ.
Από το 9ο έτος το άτομο «συλλαμβάνει» την υποκειμενική αντίληψη της εικόνας του εγώ, ανάλογα του βαθμού της ψυχοβιολογικής ωρίμανσης, των προσωπικών εμπειριών, των κοινωνικοπολιτισμικών παραγόντων κ.α.