Η αύξηση των διαγνώσεων καρκίνου τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικους προβληματίζει την Ευρώπη και όλα τα κράτη μέλη και φυσικά την Ελλάδα ψάχνοντας τους καλυτέρους τρόπους να βάλουν στοπ στην μάστιγα του καρκίνου. Σημαντική είναι η δημιουργία ενός Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τον καρκίνο αλλά και τα προγραμμάτα πρόληψης και προσυμπτωματικού ελέγχου. Σήμερα στην εκπομπή Opinion Health και τη Νικολέτα Ντάμπου φιλοξενείται η κυρία Θεοδώρα Ψαλτοπούλου, η οποία είναι Παθολόγος, Καθηγήτρια Επιδημιολογίας και Προληπτικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή ΕΚΠΑ, μιλώντας για το θέμα του καρκίνου σε παιδιά και ενήλικες.
Ξεκινώντας με τον παιδικό καρκίνο με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Παιδικού Καρκίνου στις 15 Φεβρουαρίου, η κυρία Ψαλτοπούλου ανέφερε: «Ενώ είναι σπάνιο νόσημα, ο παιδικός καρκίνος είναι η πρώτη σε αιτία θανάτου μετά όμως από τα ατυχήματα, δηλαδή η πρώτη νόσος από την οποία πάσχουν τα παιδιά. Επομένως είναι ένα βασικό θέμα, ο παιδικός καρκίνος τώρα στη χώρα μας έχουμε περίπου 400-500 διαγνώσεις ετησίως. Σε ολόκληρη την Ευρώπη έχουμε γύρω στις 15.000. Αντίστοιχο νούμερο είναι και στις ΗΠΑ, ενώ όταν μιλάμε για παγκόσμια δεδομένα όπως καταλαβαίνετε σε αναπτυσσόμενες χώρες έχουμε μεγάλη υποδιάγνωση.
Επομένως γενικά τα δεδομένα δεν είναι πάντοτε ακριβή. Κάθε 2 λεπτά ένα παιδί διαγιγνώσκεται με καρκίνο. Επομένως καταλαβαίνετε για ένα παιδί που τώρα μόλις έχει γεννηθεί και αναπτύσσεται πόσο μεγάλο φορτίο είναι αυτό για όλη την οικογένεια. Θα πρέπει να αγωνιστεί για τη ζωή του με τρόπο που δεν καταλαβαίνει με θεραπείες μηνών ή χρόνων και με την παρούσα θεραπεία που έχουμε στις ανεπτυγμένες χώρες να κάνει τα 4 στα 5 παιδιά καλά. Όμως είναι ένα 20% που χάνει τη ζωή του, ενώ και τα 4 στα 5 παιδιά που ζουν έχουνε μεγάλο βαθμό μετά από 10-20-40 χρόνια προβλήματα υγείας.»
Τα 300.000 παιδιά που διαγιγνώσκονται κάθε έτος παγκοσμίως με καρκίνο τι ηλικιών είναι; «Τα παιδιά διαγιγνώσκονται στην ηλικία των 6 ετών. Υπάρχει άλλος μέσος όρος για τα παιδιά και τους εφήβους. Όταν μιλάμε για παιδικό καρκίνο, σίγουρα εννοούμε μέχρι την ηλικία των 18 ετών. Όταν μιλάμε για τους πιο συνηθισμένους καρκίνους, οι οποίοι είναι οι καρκίνοι των ενηλίκων, μιλάμε για καρκίνους που προκαλούνται σε έναν βαθμό από το κάπνισμα, από την ανθυγιεινή διατροφή ή από διάφορους λόγους. Εδώ πέρα όμως μιλάμε για το γενετικό υλικό, από την άποψή ότι στους παιδικούς καρκίνους δεν έχουμε τις ίδιες αιτιολογίες όπως τους ενηλίκους. Βλέπουμε μια μετάλλαξη του γενετικού υλικού, ανώμαλους πολλαπλασιασμούς που θα οδηγήσουν στην κακοήθεια στα παιδιά: λευχαιμία, λεμφώματα, όγκοι κτλ.»
Πρόσφατα, πραγματοποιήθηκε εκδήλωση στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την παρουσίαση της Ευρωπαϊκής Διακήρυξης με στόχο τη θεραπεία μεγαλύτερου αριθμού παιδιατρικών ασθενών, στην οποία συμμετείχε η κυρία Ψαλτοπούλου, η οποία μοιράζεται το βασικό μήνυμα από την εισήγησή της: «Σε όλη την Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να συνενωθούμε, έτσι ώστε να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τις ανισότητες μεταξύ των διαφόρων κρατών- μελών σε όλη την Ευρώπη. Όσον αφορά τον παιδικό καρκίνο, υπάρχουν πολύ μεγάλες ανισότητες. Υπάρχουν χώρες που έχουν πιο γρήγορη διάγνωση και άλλες που έχουν πολύ πιο αργή, με αποτέλεσμα τα παιδιά να βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο. Υπάρχουν χώρες που έχουν τη δυνατότητα όλων των φαρμάκων για να αντιμετωπίσουν αυτούς τους καρκίνους και άλλες που δεν έχουν ούτε τα μισά φάρμακα για να ζήσουν. Υπάρχουν χώρες στις οποίες επιβιώνουν σε μεγαλύτερο ποσοστό τα παιδιά.
Επομένως υπάρχει ένας αγώνας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, έτσι ώστε να δοθούν περισσότερες χρηματοδοτήσεις για την έρευνα και για την έγκαιρη διάγνωση και για ένα μητρώο νεοπλασιών για την παιδική ηλικία με ομοιογενή τρόπο, έτσι ώστε τα δεδομένα που έχουμε στις διάφορες χώρες να είναι πλέον συγκρίσιμα και να μπορούν να αξιοποιηθούν για το καλό των μικρών μας ηρώων. Στην ουσία κάθε χώρα να μαζεύει τα στοιχεία, αλλά με τον ίδιο τρόπο να παρουσιάζονται και να υπάρχει επομένως μια μεγάλη βάση έτσι ώστε να διορθωθούν µε θέματα που υπάρχουν σε κάθε χώρα. Μητρώα καρκίνου υπάρχουν σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες όσον αφορά τον έλεγχο του καρκίνου των ενηλίκων. Στη χώρα μας αυτή τη στιγμή γίνονται προσπάθειες για το μητρώο του καρκίνου των ενηλίκων. Όσον αφορά το μητρώο του παιδικού καρκίνου, έχει γίνει προσπάθεια τα τελευταία 2 χρόνια για να υπάρξει ένα αξιόπιστο μητρώο.»
Υπάρχει συμμετοχή και πρόσβαση των ασθενών στις κλινικές μελέτες στην Ευρώπη; «Οι κλινικές μελέτες είναι πολύ σημαντικό θέμα και για τη χώρα μας και σε ευρωπαϊκό επίπεδο και διεθνώς. Γίνεται προσπάθεια μέσω των κλινικών μελετών να μελετηθούν τα ερευνητικά φάρμακα, αλλά και να υπάρχει δωρεάν η δυνατότητα όλων των ασθενών οπουδήποτε και να βρίσκονται ένα μπορέσουν να τα λάβουν. Αυτό βοηθάει και τους ασθενείς και το υγειονομικό σύστημα και τους γιατρούς. Είναι δείγμα ενός συστήματος υγείας, το οποίο είναι αξιόπιστο και έχει αριστεία.
Δυστυχώς η χώρα μας, ενώ έχει πολύ καλούς γιατρούς, δεν έχει απορροφήσει τις κλινικές μελέτες που θα μπορούσαμε να έχουμε αν συγκριθούμε με άλλες χώρες, παραδείγματος χάρη το Βέλγιο μιλάμε για κλινικές μελέτες δισεκατομμυρίων στο υγειονομικό σύστημα. Μπορεί να οφείλεται αυτό σε διάφορους λόγους, όπως για παράδειγμα στον ηλεκτρονικό φάκελο. Υπάρχει η Επιτροπή που έχει αρχίσει και συζητά στο Υπουργείο Υγείας και οργανώνει, έτσι ώστε να μπορέσουμε να βελτιώσουμε τη θέση της χώρας μας σε ευρωπαϊκό επίπεδο και να δώσουμε την μεγαλύτερη, την καλύτερη δυνατότητα για πρωτοποριακά φάρμακα να έρθουν στη χώρα μας.»
Γιατί πιστεύει η κυρία Ψαλτοπούλου ότι μέχρι τώρα δεν καταφέραμε στην Ελλάδα να έχουμε μητρώο για τον καρκίνο ώστε να υπάρχουν τα δεδομένα; «Είναι μια πολύπλοκη ερώτηση που μπορεί να έχει πολλές απαντήσεις. Έχουν γίνει διάφορες προσπάθειες. Αυτή τη φορά θεωρώ ότι θα είναι πετυχημένη η προσπάθεια, μια που έχουμε ηλεκτρονικά συστήματα γίνεται ηλεκτρονικά η συνταγογράφηση. Έχουμε αρκετά αξιόπιστα δεδομένα όσον αφορά τις διαγνώσεις στα νοσοκομεία. Επομένως θεωρώ ότι τώρα πλέον θα το πετύχουμε και θα έχουμε στα επόμενα χρόνια ένα μητρώο.»
Πόσοι είναι στην Ευρώπη οι επιβιώσαντες από τον παιδικό καρκίνο; «Στην Ευρώπη είναι συνολικά 500.000 άτομα. Επομένως είναι πάρα πολύ μεγάλος πληθυσμός. 4 στα 5 παιδιά γίνονται καλά. Όμως και αυτά τα άτομα είτε λόγω του καρκίνου αυτού καθεαυτού, είτε λόγω της θεραπεία, η οποία πολλές φορές είναι βαριά, μπορεί να έχουν κατάλοιπα όταν γίνονται ενήλικες. Επομένως χρειαζόμαστε μια πολιτική για τους επιβιώσαντες από καρκίνο και ειδικά από τον παιδικό καρκίνο για να τους βοηθήσει τα επόμενα χρόνια της ζωής τους. Μπορεί να είναι προβλήματα από το καρδιαγγειακό. Μπορεί να είναι ένας δεύτερος καρκίνος. Σίγουρα είναι μεγαλύτερη η πιθανότατα ψυχολογικών προβλημάτων για τους ίδιους και για την όλη την οικογένειά τους. Χρειάζεται μια ολιστική προσέγγιση για τα άτομα που πλέον έχουν επιβιώσει από καρκίνο έτσι ώστε να έχουν αντίστοιχες ευκαιρίες στη ζωή, όπως και τα υπόλοιπα άτομα.»
Η παροχή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης θα βοηθούσε στην καλύτερη εξέλιξη της νόσου; «Όσον αφορά στις οικογένειες είναι εξίσου σημαντική όσο και η κανονική αγωγή, διότι καταλαβαίνετε ότι έρχεται ένα μεγάλο σοκ για όλη την οικογένεια, προφανώς και για το παιδί του οποίου ξαφνικά η ζωή αλλάζει. Βρίσκεται αντιμέτωπο με τη σοβαρή νόσηση και το θάνατο και αυτές οι θεραπείες διαρκούν χρόνια. Σε αυτά τα χρόνια μπορεί να πρέπει να αλλάξει την εργασία μια οικογένεια, για να μπορέσει να βρεθεί κοντά στο παιδί. Τα παιδιατρικά νοσοκομεία, τα οποία έχουν την δυνατότητα ογκολογικής θεραπείας, βρίσκονται διάσπαρτα στην Ελλάδα. Επομένως θα πρέπει όλη η οικογένεια να αλλάξει τον τρόπο ζωής. Πολλές φορές παιδιά μένουν πίσω με τους υπόλοιπους συγγενείς για να κάτσει η μητέρα μαζί με το παιδί που πρέπει να θεραπευτεί, το οποίο δεν μπορεί να πηγαινοέρχεται.»
Ποιες είναι οι οικονομικές δυσκολίες μιας οικογένειας; «Η θεραπευτική αγωγή είναι δωρεάν. Εκεί στην ουσία μιλάμε για δωρεάν αντιμετώπιση, όμως επειδή αναγκάζεται η μητέρα ή ο πατέρας να αλλάξουν ίσως τόπο κατοικίας, το παιδί ίσως να μην μπορεί να πηγαίνει στο σχολείο. Μπορεί να πρέπει να είναι κατ’ οίκον η εκπαίδευσή του, η νοσηλευτική και ιατρική αντιμετώπιση και υποστήριξη. Μπορεί να υπάρξει μια αναπηρία, η οποία και αυτή θα χρειαστεί άλλη αντιμετώπιση. Μια μετακίνηση είναι πολύ πιο δύσκολη όταν το παιδί νοσεί. Υπάρχουν μεγάλες δυσκολίες στις οικογένειες αυτές και πρέπει να είμαστε υποστηρικτικοί εφ’ όρου ζωής στα παιδιά. Βεβαίως η Πολιτεία τους δίνει τη δυνατότητα πολύ πιο εύκολα να μπορέσουν να μπουν στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και να δουλέψουν.»
Είναι διαθέσιμη η φαρμακευτική αγωγή στους ασθενείς, τόσο στην Ευρώπη όσο στην Ελλάδα όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής; «Στη χώρα μας έχουμε πολύ καλή πρόσβαση. Γενικά όμως μελέτες που έχουν γίνει όσον αφορά την πρόσβαση στα φάρμακα σε ευρωπαϊκές χώρες, υπάρχουν χώρες όπως η Γαλλία που έχουν το 95-96% των φαρμάκων. Υπάρχουν άλλες χώρες που η πρόσβαση είναι στο 50% και καταλαβαίνετε πόσο δραματικό είναι όταν έρθει το παιδί και δεν έχεις να του δώσεις τη θεραπεία. Η Ελλάδα βρίσκεται σε σχετικά καλή θέση, αλλά υπάρχουν και χώρες οι οποίες έχουν πολύ μειωμένη πρόσβαση. Τα φάρμακα προορίζονται πολλές φορές πολύ μικρό αριθμό ασθενών, επομένως πολλές φορές δεν υπάρχει δυνατότητα στη χώρα για τόσο μικρό αριθμό ασθενών να γίνεται εισαγωγή αυτού του φαρμάκου.»
Για να νικήσουμε τον παιδιατρικό καρκίνο δεν αρκούν οι ευχές όλων μας. Θα πρέπει να υπάρχει μια συντονισμένη ευρωπαϊκή προσπάθεια. Υπάρχει; «Αυτή τη στιγμή γίνεται μια συντονισμένη προσπάθεια, έτσι ώστε να χρηματοδοτηθεί κάθε έκφανση και κάθε πολιτική υγείας, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε γρηγορότερη διάγνωση και πιο αποτελεσματική θεραπεία. Δίνεται επίσης σημασία πλέον στους επιβιώσαντες από καρκίνο, για να μπορέσουν να ζήσουν ένα προσδόκιμο επιβίωσης αντίστοιχο με των ανθρώπων οι οποίοι δεν έχουν νοσήσει από καρκίνο. Επίσης μέσα από τις κλινικές μελέτες το κάθε παιδί να μπορεί να λάβει οποιοδήποτε ερευνητικό φάρμακο και να του δίνεται η ευκαιρία να μπορεί να μπαίνει να λαμβάνει το φάρμακό του.»
Ο καρκίνος των ενηλίκων είναι κάπως διαφορετικός. Μπορεί να προέρχεται από το κάπνισμα, την παχυσαρκία και την καθιστική ζωή. Ποια είναι η σημασία της πρόληψης; «Η πρωτογενής πρόληψη είναι πολύ σημαντική. Θεωρείται από μελέτες ότι περίπου 30-40% όλων των καρκίνων θα μπορούσε να έχει προληφθεί, αν όλοι ακολουθούσαν συγκεκριμένες οδηγίες και συστάσεις. Οι βασικές αιτίες είναι το κάπνισμα και η διατροφή, η παχυσαρκία, η υπερκατανάλωση αλκοόλ, η μειωμένη σωματική δραστηριότητα και η καθιστική ζωή. Εκτός από αυτά, η ρύπανση του περιβάλλοντος και λοιμογόνοι παράγοντες όπως το HPV και η Ηπατίτιδα Β μπορούν να αυξήσουν την πιθανότητα να πάθουμε καρκίνο.
Λειτουργεί στη χώρα μας μια σειρά δυνατοτήτων προσυμπτωματικού ελέγχου δωρεάν. Όσο πιο γρήγορα διαγνώσουμε ένα καρκίνο, τόσο μεγαλύτερη πιθανότητα έχουμε να τον θεραπεύσουμε εντελώς. Δυστυχώς μπορεί ένας καρκίνος σε στάδιο προχωρημένο να φτάσει σε λίγους µήνες χωρίς να δώσει σημαντικά συμπτώματα ή μια πολύ εμφανή κλινική εικόνα και γι’ αυτό με τον προσυμπτωματικό έλεγχο ενώ δεν έχουμε συμπτώματα θα μπορέσει να διαγνωστεί σε ποιο στάδιο βρίσκεται ο καρκίνος έτσι ώστε να λάβουμε την πιο αποτελεσματική θεραπευτική αγωγή.»
Μέχρι σήμερα υπάρχει από το υπουργείο Υγείας η κατάλληλη ενημέρωση των πολίτων για τον καρκίνο; «Είναι θετικό ότι όσον αφορά στο κάπνισμα πλέον βρισκόμαστε λίγο μακριά από τα υψηλότερα ποσοστά που είχαμε. Η οικονομική κρίση είχε επίδραση στη διατροφή. Όμως εδώ και πολλά χρόνια δεν έχουν αυξηθεί τα επίπεδα παχυσαρκίας. Στη σωματική δραστηριότητα ως χώρα υστερούμε, επομένως εκεί υπάρχει πεδίο που θα μπορούσε να γίνει μια μεγαλύτερη παρέμβαση. Όσον αφορά την υγιεινή διατροφή, έχουμε τη δυνατότητα με τη μεσογειακή διατροφή.»
