Η μακροχρόνια ενασχόληση με τη μουσική μπορεί να μετριάσει τη γνωστική εξασθένηση που σχετίζεται με τη γήρανση, ενισχύοντας την εγκεφαλική εφεδρεία, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό PLOS Biology. Την έρευνα υπογράφουν ο Claude Alain από την Baycrest Academy for Research and Education στον Καναδά και η Yi Du από την Κινεζική Ακαδημία Επιστημών.
Η φυσιολογική γήρανση συνδέεται συνήθως με αισθητηριακές και γνωστικές μειώσεις. Αυτές οι αλλαγές, όπως η μειωμένη ικανότητα κατανόησης του λόγου σε θορυβώδες περιβάλλον, συνοδεύονται συχνά από αυξημένη νευρωνική δραστηριότητα και ενισχυμένη λειτουργική συνδεσιμότητα σε εκτεταμένα εγκεφαλικά δίκτυα — μία μορφή «αντιστάθμισης» από τον εγκέφαλο ώστε να διατηρήσει τη γνωστική του απόδοση.
Όμως, θετικές επιλογές τρόπου ζωής — όπως η μουσική εκπαίδευση, η ανώτερη εκπαίδευση και η διγλωσσία — ενισχύουν τη λεγόμενη γνωστική και εγκεφαλική εφεδρεία. Πρόκειται για το σύνολο των διανοητικών και νευρωνικών αποθεμάτων που αποκτούνται προτού εμφανιστούν οι ηλικιακές μεταβολές στον εγκέφαλο. Σύμφωνα με τη Θεωρία της Γνωστικής Εφεδρείας, αυτή η «δεξαμενή» εμπειρίας και μάθησης μπορεί να περιορίσει τις συνέπειες της εγκεφαλικής φθοράς που σχετίζεται με την ηλικία, διατηρώντας καλύτερες από τις αναμενόμενες επιδόσεις.
Η μουσική ως «ασπίδα» κατά της φθοράς
Για να εξετάσουν την επίδραση της μουσικής εκπαίδευσης στη νευρωνική δραστηριότητα ηλικιωμένων, οι ερευνητές πραγματοποίησαν πειράματα με λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) σε τρεις ομάδες: 25 ηλικιωμένους μουσικούς, 25 ηλικιωμένους μη μουσικούς και 24 νέους μη μουσικούς. Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να αναγνωρίσουν συλλαβές που ακούγονταν μέσα σε ηχητικό θόρυβο. Η ανάλυση επικεντρώθηκε στη νευρωνική απόκριση του ραχιαίου ακουστικού συστήματος, μιας περιοχής που περιλαμβάνει ακουστικά, βρεγματικά και μετωπιαία κινητικά κέντρα του εγκεφάλου και σχετίζεται με την κατανόηση της ομιλίας.
Αποτελέσματα που επιβεβαιώνουν τη θεωρία
Όπως αναμενόταν, οι ηλικιωμένοι μουσικοί παρουσίασαν μικρότερη μείωση στην ικανότητα αντίληψης λόγου μέσα σε θόρυβο σε σχέση με τους μη μουσικούς συνομηλίκους τους. Οι μη μουσικοί εμφάνισαν την κλασική εικόνα αντισταθμιστικής αύξησης της λειτουργικής συνδεσιμότητας και στα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου.
Αντιθέτως, οι ηλικιωμένοι μουσικοί εμφάνισαν ένα πρότυπο λειτουργικής συνδεσιμότητας παρόμοιο με εκείνο των νέων, κυρίως στον δεξιό ραχιαίο ακουστικό δρόμο, ο οποίος συσχετίστηκε άμεσα με την επιτυχή κατανόηση του λόγου σε περιβάλλοντα με θόρυβο. Επιπλέον, το χωρικό πρότυπο ενεργοποίησης στους ηλικιωμένους μουσικούς ήταν πιο «νεανικό», σε αντίθεση με τους μη μουσικούς, των οποίων το μοτίβο ενεργοποίησης αποκλίνει σημαντικά από αυτό των νεαρών συμμετεχόντων.
Η υπόθεση “Hold-Back Upregulation”
Τα ευρήματα υποστηρίζουν τη λεγόμενη υπόθεση “Hold-Back Upregulation”, σύμφωνα με την οποία η γνωστική εφεδρεία που δημιουργείται μέσω της μουσικής εκπαίδευσης βοηθά στη διατήρηση ενός πιο νεανικού προτύπου λειτουργικής συνδεσιμότητας, με θετικές επιπτώσεις στη συμπεριφορά και στις γνωστικές επιδόσεις. Αυτό σημαίνει ότι η γνωστική εφεδρεία δεν δρα μόνο αντισταθμιστικά, αλλά μπορεί να λειτουργεί προστατευτικά, διατηρώντας την ακεραιότητα και τη λειτουργική αρχιτεκτονική των εγκεφαλικών δικτύων. Ωστόσο, οι συγγραφείς επισημαίνουν ότι λόγω του σχεδιασμού της μελέτης δεν μπορούν να εξαχθούν αιτιακές συσχετίσεις ανάμεσα στη μουσική εκπαίδευση και την απόδοση στην ακουστική δοκιμασία.
Επόμενα βήματα και παρεμβάσεις
Οι ερευνητές τονίζουν την ανάγκη για περαιτέρω μελέτες που θα εξετάσουν την υπόθεση αυτή σε άλλα γνωστικά πεδία, όπως η μνήμη και η προσοχή, καθώς και με άλλους παράγοντες γνωστικής εφεδρείας, όπως η φυσική άσκηση και η διγλωσσία. Σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, τέτοια δεδομένα ενδέχεται να οδηγήσουν σε στοχευμένες παρεμβάσεις για τη διατήρηση της γνωστικής λειτουργίας και τη βελτίωση της επικοινωνίας στους ηλικιωμένους.
Ο Dr. Lei Zhang σχολιάζει:
«Ένας θετικός τρόπος ζωής βοηθά τους ηλικιωμένους να διαχειριστούν καλύτερα τη γνωστική γήρανση. Ποτέ δεν είναι αργά να ξεκινήσει κανείς ένα χόμπι με αξία — όπως η εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου.»
Η Dr. Yi Du προσθέτει χαρακτηριστικά:
«Όπως ένα καλοκουρδισμένο όργανο δεν χρειάζεται να παιχτεί πιο δυνατά για να ακουστεί, έτσι και ο εγκέφαλος των ηλικιωμένων μουσικών παραμένει “καλοκουρδισμένος” χάρη στην πολυετή τους εξάσκηση. Η εμπειρία αυτή δημιουργεί γνωστική εφεδρεία, που προστατεύει τον εγκέφαλό τους από την υπερεργασία που απαιτείται για να κατανοήσουν την ομιλία σε θορυβώδη περιβάλλοντα.»
